سابقه‌ی پرورش درختان بونسای به هزاران سال پیش برمی‌گردد. اگرچه این درخت را معمولاً به ژاپن نسبت می‌دهند، اما کاشت بونسای در واقع از چین شروع شد و در آن‌جا این درخت‌ها را برای ادای مسائل دینی‌شان (بودا) می‌کاشتند. امروزه از درختان بونسای علاوه بر مسائل دینی، برای زیباسازی و انجام فرایندهای خلاقانه استفاده می‌شود. مراقبت از درخت بونسای نیاز به تفکر و خلاقیت دارد تا در نهایت، یکی از نشانه‌های زیبایی طبیعت خلق شود. مراحل زیر را مطالعه کنید تا توان ایجاد درخت بونسای در شما به وجود آید.
بخش ۱: انتخاب مناسب‌ترین درخت بونسای
۱- با توجه به وضعیت اقلیمی محل زندگی‌تان، گونه‌ای مناسب را انتخاب کنید. تمامی درخت‌های بونسای یکسان نیستند. بسیاری از گیاهان چندساله‌ی ساقه‌چوبی و حتی برخی از گیاهان استوایی می‌توانند به درخت بونسای تبدیل شوند، اما قرار نیست تمامی آن‌ها با اقلیم محل زندگی‌تان سازگار باشند. در هنگام انتخاب گونه، می‌بایست به وضعیت آب‌وهوایی منطقه توجه شود. به عنوان مثال، برخی از درختان در دماهای پایین از بین می‌روند اما برخی دیگر به این دماهای پایین نیاز دارند تا وارد دوران رکود شده و خود را برای بهار آماده کنند. قبل از ایجاد درخت بونسای، حتماً در مورد تناسب گونه‌ی انتخاب‌شده با وضعیت اقلیمی منطقه‌تان تحقیق کنید، علی‌الخصوص اگر قصد دارید درخت را در بیرون از خانه نگه‌داری کنید. در این راستا می‌توانید از مسئولین فروشگاهی که از آن خرید می‌کنید، راهنمایی بخواهید.
یکی از ابتدایی‌ترین و سازگارترین گونه‌های بونسای، جونیپر (سرو کوهی) است. این گیاه همیشه‌سبز به شدت مقاوم بوده و می‌تواند در تمامی نقاط نیم‌کره‌ی شمالی و مناطق گرم‌تر نیم‌کره‌ی جنوبی زنده بماند. همچنین پرورش سرو کوهی راحت است، می‌توان به راحتی آن را هرس نمود و چون یک گیاه همیشه‌سبز است، هیچ‌گاه برگ‌هایش را از دست نمی‌دهد. البته رشد آن به کندی صورت می‌گیرد.
درختان دیگری هم در دسته‌ی مخروطیان (گیاهانی همانند سرو کوهی) قرار می‌گیرند که از آن‌ها نیز درخت بونسای تهیه می‌شود. می‌توان به کاج، صنوبر و سرو اشاره نمود. درختان برگریز نیز دیگر مواردی هستند که برای تهیه‌ی بونسای استفاده می‌شوند که به عنوان نمونه می‌توان از افرای ژاپنی، ماگنولیا، نارون و درخت بلوط نام برد. همچنین برخی گیاهان استوایی و دارای ساقه‌ی غیرچوبی نظیر گیاه یشم و گل رزبرف موجود هستند که می‌توان آن‌ها را در محیط داخل خانه و در اقلیم‌های سرد و گرم نگه‌داری کرد.
۲- همان ابتدا تصمیمتان در مورد نگه‌داشتن گیاه در داخل یا خارج خانه را بگیرید. بدیهی است که نیازهای درخت بونسای در محیط بیرونی و درونی با یکدیگر فرق کند. معمولاً گیاهانی که در داخل خانه قرار می‌گیرند، محیطی خشک‌تر و کم‌نورتر را تجربه می‌کنند، در نتیجه می‌توانید درختانی که نیاز به نور و رطوبت کمتری دارند را برای پرورش در محیط داخلی انتخاب کنید. در زیر فهرستی از رایج‌ترین گونه‌های درخت بونسای آماده است که با توجه به تناسبشان برای پرورش در محیط داخلی و خارجی، گروه‌بندی شده‌اند.
محیط داخلی: فیکوس، چتر هاوائی، سریسا، یاسمن، کاملیا، شمشاد کینگزویل.
محیط بیرونی: سرو کوهی، درخت سرو، صنوبر، افرا، توس، راش، درخت چهل‌سکه، کاج اروپایی، نارون.
به خاطر داشته باشید که دمای گونه‌ها باید به شکلی باشد که در زمستان وارد دوران رکود شوند، وگرنه از بین می‌روند. آن‌ها نمی‌توانند برای مدت‌زمان طولانی در داخل خانه پرورش داده شوند.
۳- در مورد اندازه‌ی دلخواهتان برای درخت بونسای تصمیم‌گیری کنید. درختان بونسای دارای اندازه‌های متنوعی هستند. ارتفاع آن‌ها در گونه‌های متفاوت در محدوده‌ی ۱۵ تا ۹۰ سانتی‌متر نیز قرار می‌گیرد. اگر بونسای را از طریق جوانه یا قلمه‌ی یک گیاه دیگر پرورش دهید، امکان اینکه در شروع قد کوتاه‌تری نیز داشته باشد، وجود دارد. گیاهان بزرگ‌تر به آب، خاک و نور خورشید بیشتری احتیاج دارند، بنابراین قبل از خرید بونسای، تمام منابع موجود و نیازمندی‌هایتان را بررسی کنید و سپس تصمیم‌گیری کنید.
در حین تصمیم‌گیری در مورد اندازه‌ی دلخواهتان برای بونسای، می‌بایست چند نکته را مدنظر داشته باشید:
اندازه‌ی گلدان مورد استفاده
فضای موجود در خانه یا محل کار
میزان دسترسی به نور خورشید در خانه یا محل کار
میزان مراقبت و وقتی که می‌توانید برای آن درخت در نظر بگیرید (درخت‌های بزرگ‌تر نیاز به مراقبت و وقت بیشتری دارند)
۴- در هنگام انتخاب گیاه، محصول نهایی را در ذهن مجسم کنید. هنگامی که در مورد نوع و اندازه‌ی بونسای دلخواهتان تصمیم‌گیری کردید، می‌توانید به فروشگاه بذرکو به نشانی www.bazrco.ir مراجعه کرده و مورد دلخواهتان را خریداری کنید. هنگام انتخاب گیاه، به دنبال گیاهی با برگان سبز، شاداب و سالم بگردید تا از سلامت آن اطمینان حاصل کنید (به خاطر داشته باشید که درختان برگریز می‌توانند برگ‌هایی با رنگ متفاوت در پاییز داشته باشند). در نهایت، وقتی که سالم‌ترین و زیباترین مورد را انتخاب کردید، شکل نهایی آن گیاه پس از هرس‌کردن را در ذهن مجسم کنید. یکی از بخش‌های سرگرم‌کننده‌ی مربوط به نگه‌داری بونسای این است که آن را به آرامی هرس کرده و شکل دهید تا دقیقاً قیافه‌ی دلخواهتان را پیدا کند (امکان دارد که این کار چند سال نیز طول بکشد). درختی را انتخاب کنید که شکل ذاتی‌اش اجازه‌ی هرس‌کردن را بدهد و مطابق با موارد مدنظرتان باشد.
به خاطر داشته باشید که اگر می‌خواهید بونسای را از طریق بذر پرورش دهید، می‌توانید رشد درخت را در هر مرحله کنترل کنید. درهرحال، امکان دارد که فرایند تبدیل بذر به درخت کامل ۵ سال طول بکشد (بسته به گونه‌ی انتخاب‌شده). بنابراین اگر دوست دارید که از همان ابتدا، درخت را هرس کنید و شکل دلخواهتان را به آن بدهید، بهتر است که یک گیاه آماده و از پیش کاشته‌شده را خریداری کنید.
یکی دیگر از گزینه‌های پیش روی شما این است که بونسای را از طریق قلمه پرورش دهید. منظور از قلمه، برشهایی است که از درخت در حال رشد زده شده و در خاک جدید به صورت یک گیاه جداگانه کاشته می‌شود. استفاده از قلمه نیز انتخاب خوبی است زیرا از طرفی رشد گیاه خیلی طول نمی‌کشد و از طرف دیگر شما می‌توانید فرایند بزرگ‌شدنش را تحت کنترل خود درآورید.
۵- یک گلدان انتخاب کنید. یکی از نشانه‌های درخت بونسای این است که می‌بایست در گلدانی کاشته شود که رشدش را محدود کند. مهم‌ترین فاکتوری که می‌بایست در فرایند انتخاب گلدان مدنظر باشد، اطمینان از اندازه‌ی درست آن برای پوشاندن کامل ریشه‌های گیاه می‌باشد. هنگامی که درختتان را آبیاری می‌کنید، گیاه رطوبت خاک را از طریق ریشه‌هایش جذب می‌کند. مسلماً نمی‌خواهید خاک موجود در گلدانتان آن‌قدر کم باشد که ریشه‌ها نتوانند رطوبت لازمه را جذب کنند. همچنین برای اینکه جلوی پوسیدگی ریشه گرفته شود، می‌بایست گلدانی با یک یا چند سوراخ تخلیه در انتهایش انتخاب کنید. اگر گلدانتان سوراخ ندارد، خودتان با مته این سوراخ‌ها را ایجاد کنید.
اگرچه گلدانتان می‌بایست اندازه‌ی لازمه برای رشد درختتان را داشته باشد، اما از طرف دیگر، می‌بایست گلدانی جمع‌وجور و زیبا برای بونسای انتخاب کنید. گلدان‌های خیلی بزرگ باعث می‌شوند که درخت کوچک به نظر بیاید و شکل مناسبی را پیدا نکند. می‌بایست گلدانی را انتخاب کنید که متناسب با ریشه‌های درخت باشد. می‌توانید تناسب بونسای با گلدان را از نظر بصری بررسی کنید.
برخی از افراد ترجیح می‌دهند بونسای را در گلدان‌های ساده و معمولی پرورش دهند و پس از رشد کامل، آن‌ها را به گلدان‌های تزئینی و زیبا منتقل کنند. این روش بسیار خوب است، البته اگر بونسای مدنظرتان اجازه‌ی تعویض گلدان پس از رشد کامل را بدهد.
بخش ۲: قراردادن درختان بالغ در گلدان
۱- درخت را آماده کنید. اگر بونسای را از فروشگاه خریده‌اید و آن‌ها محموله را در یک گلدان پلاستیکی معمولی تحویل داده‌اند، یا اینکه خودتان بونسای را پرورش داده و الان می‌خواهید آن را به گلدان نهایی منتقل کنید، می‌بایست در ابتدا گیاه را آماده کرده و سپس فرایند انتقال را پیگیری نمایید. ابتدا مطمئن شوید که درخت به شکل و اندازه‌ی دلخواهتان درآمده است. اگر می‌خواهید پس از تعویض گلدان نیز درختتان به شکل خاصی که مدنظرتان است، رشد کند یک سیم محکم دور درخت یا شاخه ببندید تا بتوانید رشد را جهت‌دهی کنید.
درختانی که چرخه‌ی عمر فصلی دارند (همانند بسیاری از برگریزها) می‌بایست در بهار تعویض گلدان شوند. افزایش دما در بهار باعث می‌شود که گیاهان تمایل به رشد بیشتری داشته باشند، در نتیجه می‌توان انتظار داشت که راحت‌تر بر مشکلات ناشی از هرس‌کردن و تعویض گلدان غلبه کنند.
قبل از تعویض گلدان، کمتر درخت را آبیاری کنید. کارکردن با خاک خشک و سست، راحت‌تر از خاک مرطوب است.
۲- درخت را بیرون آورده و ریشه‌هایش را تمیز کنید. با دقت گیاه را از داخل گلدان فعلی‌اش خارج کنید، به گونه‌ای که به هیچ‌یک از قسمت‌های آن ضربه‌ای وارد نشود. می‌توانید از بیلچه‌ی کشاورزی برای بیرون‌کشیدن گیاه استفاده کنید. بسیاری از ریشه‌ها قبل از تعویض گلدان بونسای بریده می‌شوند. درهرحال، برای اینکه نمای بهتری از ریشه‌ها داشته باشید، لازم است که خاک گیرکرده در میان ریشه‌ها را خارج کنید. برای تمیزکردن گل و خاک موجود در میان ریشه‌ها از میله‌های چوبی نازک، موچین و ابزارهای مشابه استفاده نمایید.
لزومی ندارد که ریشه‌ها کاملاً تمیز و بدون لکه باشند. فقط به اندازه‌ای آن‌ها را تمیز کنید که بتوانید در هنگام هرس‌کردن ریشه، به کار مسلط باشید.
۳- ریشه‌ها را هرس کنید. اگر رشد آن‌ها کنترل نشود، درختان بونسای به راحتی می‌توانند از محدوده‌ی گلدانشان خارج شوند. برای اینکه رشد بونسایتان کنترل شود، حتماً قبل از کاشتن دوباره، ریشه‌هایش را کوتاه کنید. ریشه‌های بزرگ و کلفت و همچنین ریشه‌هایی که روبه‌بالا هستند را ببرید. با این کار، فقط ریشه‌های نازک و روبه‌پایین روی گیاه باقی می‌مانند که در نزدیکی سطح خاک قرار می‌گیرند. آب از طریق نوک ریشه‌ها جذب می‌شود، پس اگر تعداد زیادی ریشه‌ی نازک داشته باشید بهتر از این است که یک ریشه‌ی بزرگ و عمیق داشته باشید.
۴- گلدان را آماده کنید. قبل از قراردادن درخت در گلدان، مطمئن شوید که خاک موجود در گلدان جدید تازه بوده و در ارتفاع مطلوبی قرار دارد. در انتهای گلدان لایه‌ای از خاک دانه‌درشت بریزید. سپس خاک نرم‌تر و سست‌تر را روی این لایه بریزید. از خاک یا مدیومی استفاده کنید که فرایند زه‌کشی را به خوبی انجام دهد؛ خاک معمولی باغچه آب زیادی را در خود نگه می‌دارد که برای درخت خوب نیست. مقدار کمی از فضا را روی گلدان در نظر بگیرید تا توان پوشاندن کامل ریشه‌ها به وجود آید.
۵- درخت را بکارید. درخت را در جهت دلخواهتان داخل گلدان بگذارید. پس از گذاشتن درخت، خاک دارای زه‌کشی خوب را در گلدان بریزید، به گونه‌ای که سیستم ریشه‌ی درخت به خوبی پوشانده شود. در انتها و در صورت نیاز می‌توانید لایه‌ای از خزه یا سنگ‌ریزه را روی خاک بریزید. این لایه‌ی انتهایی علاوه بر اینکه زیبایی گلدان را افزایش می‌دهد، می‌تواند آن را در سر جایش محکم کند.
اگر درختتان به صورت سرپا در جایش نمی‌ایستد، یک سیم محکم را به انتهای گلدان بفرستید و آن را از سوراخ‌های تخلیه عبور دهید. این سیم را دورتادور سیستم ریشه بچرخانید تا گیاه در سر جایش بایستد.
شاید نیاز باشد که روی سوراخ‌های تخلیه را با صفحه‌ای بپوشانید تا خاک از درون آن‌ها بیرون نریزد. معمولاً اگر سوراخ تخلیه بزرگ باشد، آبیاری می‌تواند باعث شود که خاک از طریق این سوراخ‌ها به بیرون بریزد.
۶- مراقب درخت بونسای در گلدان جدیدتان باشید. این درخت فرایندی جدی و تا حدودی دردناک را پشت سر گذاشته است. تا دو الی سه هفته پس از تعویض گلدان، آن را در مکانی بگذارید که از باد شدید و نور مستقیم آقتاب دور باشد. به گیاه آب بدهید، اما کود نزنید تا ریشه‌ها در محل جدید مستقر شوند. با انجام این مراقبت‌ها باعث می‌شوید که گیاهتان به خانه‌ی جدیدش عادت کرده و رشد کند.
همان‌گونه که ذکر شد، گیاهان برگریز با توجه به چرخه‌ی عمر سالیانه‌شان، در دوره‌ی بهار رشد بیشتری دارند. بنابراین بهتر است که تعویض گلدان این گیاهان در فصل بهار و پس از اتمام دوران رکود انجام شود. اگر گیاهتان در محیط داخلی قرار دارد، پس از اینکه گذاشتید در گلدان جدید جان بگیرد، می‌توانید پس از گرم‌شدن هوا و افزایش نور خورشید، آن را به محیط بیرون انتقال دهید تا شرایط طبیعی را نیز تجربه کند.
هروقت گیاه بونسای جان گرفت، می‌توانید گیاهان کوچک‌تری را به گلدانش اضافه کرده و در کنارش بکارید. اگر از این گیاهان کوچک به خوبی مراقبت کنید، در انتها می‌توانید تابلویی زیبا و سبز را خلق کنید. سعی کنید گیاهانی انتخاب کنید که از نظر شرایط اقلیمی با بونسای موجود در گلدان یکسان باشند تا نیاز به آب و سایر شرایط محیطی در آن‌ها به یک میزان باشد.
منبع: wikihow
تهیه و ترجمه توسط تیم تخصصی بذرکو
هرگونه کپی داری با ذکر منبع سایت بذرکو بلامانع می باشد در غیر اینصورت پیگرد قانونی خواهد داشت
